Ik zit in de bioscoop met mijn zus en liefste. We kijken naar een documentaire over katten in Istanbul. Ten onrechte neemt een groot deel van het lezerspubliek nu aan dat dit op mijn initiatief was of dat van zuslief. Niets is minder waar! En als we de zaal uit komen straalt mijn liefste duidelijk van binnenuit. Deze film heeft iets in hem losgemaakt. Ik citeer: “Soms ontroerde het me gewoon een beetje. Voor het eerst tijdens het kijken van een film voelde ik iets van binnen. Het deed wat met me en dat heb ik eigenlijk nooit! Het ging echt diep!”.
Dit bracht vervolgens weer heel wat in mij los… Want natuurlijk is mijn liefste voor mij heel lief! Maar zelf geeft hij vaak aan zich moeilijk te kunnen inleven in anderen. Films, series, beelden van de actualiteit, het lijkt hem in de regel weinig te doen. En ik vroeg me af wat het dan was in deze film waardoor dit gevoel van empathie zo sterk naar voren kwam bij mijn doorgaans zeer nuchtere vriend.
Natuurlijk is het belangrijk dat we ons realiseren dat beelden en geluiden zo zijn gemonteerd en gekozen dat ze iets in ons losmaken. Dat de maker van deze documentaire Kedi alleen maar kattenliefhebbers heeft gefilmd, gevolgd en geïnterviewd. Dat alle vieze en verfomfaaide katjes buiten beeld zijn gelaten. Maar zijn wij ons hier wel bewust van? En hoe zit dat met onze leerlingen?
Een pleidooi voor het begrijpend kijken is dan zeker op zijn plaats. En dan vooral de bewustwording bij leerlingen dat ze weten dat er altijd een gedachte zit achter een beeld. Dat een maker van een film, reclame, serie en ook zeker een item op het journaal een bepaald doel voor ogen had toen hij precies dat beeld uitkoos wat wij zien. En dat onze mening daar door beïnvloed wordt. Om vervolgens een serieus gesprek te voeren met elkaar over wat ze hebben gezien, wat het met hen deed, of ze het daar eigenlijk mee eens zijn, hoe de mening van hun ouders daar een rol in speelt en wat ze vervolgens écht ergens van vinden. Los van alle mooie muziek en heftige beelden.
Doe ik dat? Ik vraag het mij zelf af terwijl ik me verder verdiep in het fenomeen begrijpend kijken. In de klas speel ik hier eigenlijk meer terloops op in, als het moment zich voordoet. En vooral bij nieuwsfragmenten, merk ik! De actualiteit leent zich hier bij uitstek voor. Beelden van Mexicaanse kinderen in het Jeugdjournaal die vol enthousiasme tegen een pinata in de vorm van president Trump aanslaan zorgde voor een joelende klas vorig jaar. Een uitgekozen moment om op de pauzeknop te drukken en een goed gesprek te voeren. Want wat zien we nu eigenlijk?
Maar waaróm wil ik als leraar nu graag dat kinderen begrijpen wat ze zien?
Ik wil kinderen leren dat ze altijd een keuze hebben. En hoe ze die keuze maken. Kinderen worden overspoeld met informatie en beeldmateriaal. Er lijkt weinig rust te zijn voor het brein. Begrijpen wat je ziet zorgt ervoor dat je in staat bent om te kiezen wat je wil zien. Om te bepalen dat je iets niet wil zien. Begrijpend kijken helpt je mogelijk ook om te begrijpen wat je voelt. Zodat je niet alleen begrip hebt van wat je ziet, van wat je voelt maar ook begrip creëert voor acties en gedrag van anderen.
De orkaan Harvey richtte recentelijk grote schade aan. Het filmpje van Nieuwsbegrip startte met beelden van een man die bijna werd omgespoeld door al het water. “VET!” klonk op in de klas. Zo’n momentje van begrijpend kijken dus. Want natuurlijk is het niet vet. En toen we erover spraken begrepen ze dat ook. Dat het in een waterpark geweldig vet is om zo’n golf tegen te komen maar niet als je de deur uit stapt.
Als er iets is waar we tegenwoordig niet zonder kunnen dan is het volgens mij het vermogen tot empathie. Het vermogen om te voelen. Dus misschien hoeven we ook niet bij alle beelden te bedenken wat de maker wil bereiken. Misschien is het ook wel heerlijk om je soms te laten meenemen door de muziek, slightly manipulatieve beelden, slim gekozen vragen aan bewust uitgekozen mensen die een grote voorliefde hebben voor katten in Istanbul.
Overigens vroeg ik de kinderen op gepassioneerde toon (ik had zelf nog net geen snik in mijn stem) te kijken naar de beelden van de situatie in Texas ten tijde van de orkaan Harvey met in hun achterhoofd het idee dat ze de personen kenden op de beelden. Hoe zou die persoon zich voelen? Wat gaat er met die persoon gebeuren? Waar is hij naartoe op weg? Minstens twee kinderen zagen er tijdens het kijken uit alsof ze elk moment in tranen uit konden barsten en bij één liep er werkelijk waar een traan over de wang. Aan empathisch vermogen geen gebrek! Voor de ontspanning heb ik toen de trailer van Kedi opgezet. En gelukzalig weggedroomd. Want soms moet je ook gewoon genieten van de beelden en muziek en je daar heerlijk door laten meeslepen…