“Alweer was een walvis op het strand gaan liggen.” Juf Daniëlle leest de eerste zin van het verhaal Toch vind ik kleine beestjes lief voor en trekt dan vragend haar wenkbrauwen op. “Alweer...”, herhaalt ze met nadruk. “Wat zou dat betekenen?” Deze vraag blijkt een makkie voor de leerlingen van groep 8; het is klaarblijkelijk niet de eerste keer dat een walvis op het strand ligt. De walvis, die een regel verder Herman blijkt te heten, is op bezoek bij de ‘kleine beestjes’ die rondom hem staan, concluderen de andere walvissen; hij heeft zijn jas uit en ziet heel roze en kalm.
De leerlingen hebben niet veel tijd nodig om te begrijpen wat er gaande is in dit verhaal. Een roze, ‘kalme’ walvis is een dode walvis. De kleine beestjes zijn daarmee… walvisjagers. En dit verhaal wordt verteld uit het perspectief van de overgebleven walvissen in zee.
We zijn bij een les begrijpend lezen op OSBS De Kameleon. Op deze basisschool in Rotterdam-Zuid wordt nu voor het derde jaar gewerkt met maatwerklessen voor de vakgebieden begrijpend luisteren, begrijpend en technisch lezen en leesvoorwaarden.
“Deze groep leerlingen krijgt les op het hoogste niveau”, zegt Daniëlle Corral, maatwerkdocent en coördinator van het programma. Na jarenlang als Intern Begeleider gewerkt te hebben op een andere basisschool, werd ze door Firdevs Durgut, directrice van De Kameleon, benaderd om het programma met haar op te zetten en in goede banen te leiden.
“We leggen leerlingen en ouders ook uit dat we met dit systeem juist het beste uit ieder kind halen”
Maatwerk voor álle leerlingen
Daniëlle: “Wij hebben vaak te maken met leerlingen die halverwege het jaar instromen en de Nederlandse taal nog niet machtig zijn. Voor die leerlingen - vaak afkomstig uit Midden – en Oost-Europa - werken we met schakelklassen. Dat is een eerste opvang met veel nadruk op taal, waarna er doorgestroomd kan worden naar reguliere klassen.”
Maar ook in die reguliere klassen is behoefte aan maatwerk, zo blijkt. “Een goede leerkracht kan gelijktijdig op twee, een excellente leerkracht op drie niveaus lesgeven, maar daar houdt het vaak op”, legt Daniëlle uit. “Daardoor kreeg je in elke klas een groep leerlingen die onvoldoende uitgedaagd werd én een groep voor wie het misschien te snel ging. Beide groepen raken gefrustreerd.” Maatwerk werkt dan ook twee kanten op, denkt ze. Je haalt namelijk niet enkel de leerlingen uit de klas die extra zorg behoeven, maar ook de ‘hoogvliegers’. De groep leerlingen die vervolgens in de klas overblijft, krijgt daarmee automatisch ook maatwerk. Daniëlle: “De docent heeft meer handen voor de groep en leerlingen krijgen de aandacht én de lesstof die het best aansluit, zodat ze het maximale uit hun kunnen halen.”
Daarnaast werkt de school ook met plusgroepen voor meerbegaafde leerlingen van groep 4 t/m 8. Leveren de maatwerklessen weleens spanning of competitiedrang op? Volgens Daniëlle niet. “Je leert beter in een groep met leerlingen waarbij de niveaus dicht bij elkaar liggen; dat geeft rust en zelfvertrouwen. We leggen leerlingen en ouders ook uit dat we met dit systeem juist het beste uit ieder kind halen. Daar wordt iedereen uiteindelijk gelukkig van.”
Van schakelklas naar gymnasium
Leerling Lena is onderwijl druk met een gele marker in de weer om opvallende passages in het verhaal uit te lichten. “Zij komt uit de schakelklas, sprak 3,5 jaar geleden geen woord Nederlands”, zegt Daniëlle. “Maar ze bleek enorm gemotiveerd en slim - kijk haar nu eens!” Ook Alex komt uit de schakelklas en is pas ingestroomd in groep 6; hij krijgt dit schooljaar vermoedelijk vwo advies. “Soms heb je potentiële vwo-leerlingen, maar door achterstand in de Nederlandse taal behalen ze nog niet het niveau dat past bij hun cognitieve ontwikkeling.”
Journalistiek
De maatwerklessen van OSBS De Kameleon vallen onder het Leertijduitbreiding (LTU) programma. Dit betekent; een rijker en gevarieerder lesaanbod binnen het bestaande aantal uren. Naast de geijkte lessen, kunnen leerlingen kiezen uit een breed aanbod om hun talenten te ontdekken en ontwikkelen. Art, bijvoorbeeld, of maatschappelijk ondernemen, journalistiek of zang. Daniëlle: “Voor de kinderen is dit een prettige manier van werken en leren, omdat ze les krijgen van een extern aangestelde vakleerkracht. Het is ook niet zomaar een lesje tussendoor in het dagprogramma; er wordt een leerlijn voor een jaar opgezet.”
Het maatwerkprogramma was een succes vanaf dag een, stelt ze met zichtbare trots. Al is en blijft het natuurlijk een logistieke uitdaging; je hebt meer lokalen nodig, meer en specifieke getrainde docenten en rooster-technisch is het altijd even puzzelen. “Ergens in het tweede jaar hebben we een klein dipje gehad, omdat er een paar (maatwerk)docenten uitvielen en er geen goede vervanging beschikbaar was. Dat is dan even lastig, ook omdat de regel is; maatwerkdocenten vangen bij ziekteverzuim niet op in de reguliere groepen.”
Heksen en Schiphol
Aan de wand van het klaslokaal hangen door leerlingen geschreven teksten van eerdere lessen. Samenvattingen van een artikel over Schiphol, bijvoorbeeld. Daarnaast hangen tekeningen die leerlingen maakten naar aanleiding van een gedetailleerde omschrijving van de heks uit een boek van Roald Dahl. Er is inmiddels een discussie losgebarsten over de walvisjacht. ‘Zielig en gemeen’, luidt het eindoordeel. En des te zieliger dat de walvissen in het verhaal niet door hebben wat er gaande is en morgen weer naar de kust zullen zwemmen. Want, ‘ze vinden kleine beestjes lief’. De leerlingen mogen de tekst nu herschrijven vanuit een ander personage. De meeste leerlingen kiezen voor het perspectief van de ‘kleine beestjes’. Dat deze groep het ‘neusje van de zalm’ is, laat zich makkelijk raden!
“Taal is bepalend voor hoe ver je komt in het leven”
Passie voor taal
Het vak begrijpend lezen is Daniëlle trouwens op het lijf geschreven. “Ken je de uitspraak ‘de grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld’, van De Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein? Daar geloof ik heilig in. Taal is essentieel om de wereld om je heen te begrijpen. Het is bepalend voor hoe ver je komt in het leven.” Toch is het altijd een ondergeschoven kindje geweest binnen het onderwijs, oordeelt ze. “Het zou geïntegreerd moeten worden in alle vakken.”
Heeft de maatwerk coördinator nog dromen? Lachend: “Vooral zo doorgaan! In de nabije toekomst hopen wij te starten met het leerjaar-doorbroken maatwerk; dat is weer een nieuwe stap. Dit jaar zijn we al gestart met groepsdoorbroken maatwerk in de bovenbouw. En uiteindelijk hopen we natuurlijk dat alle Rotterdamse scholen deze manier van werken omarmen. Want een ding is zeker; maatwerk is voor ieder kind in de school een must!”