Collegiaal leren in de lerende school

'Begin de dag met een vraag, zoals: Wat ga ik aanscherpen in mijn instructievaardigheden? Op die manier is elke dag een mini wetenschappelijk onderzoek. Het gaat om een simpele, vrij basale houding van nieuwsgierig zijn. In plaats van dat je doet alsof je al half met pensioen bent.' In een notendop verwoordt trainer Tijn Nuyens het meest noodzakelijke ingrediënt van collegiaal leren: nieuwsgierigheid. 'Elke dag een beetje beter willen zijn. Hoe fantastisch je ook bent in je werk, met een onderzoekende, reflecterende houding vinden vanzelf nieuwe ontwikkelingen plaats.' Samen met collega Reinoud Buijs verzorgt Nuyens binnen BOOR masterclasses over collegiaal leren. Onlangs nog aan een groep intern begeleiders en schoolleiders uit het speciaal onderwijs.

Dichtbij wie je bent

In het onderwijs zijn leerkrachten te vaak eilandjes op zichzelf, betogen Nuyens en Buijs. Je probeert goed te zijn in wat je doet, je richt je op je eigen taak, maar houd je ook de totale kwaliteit in het oog? Juist een wij-gevoel en wij-cultuur binnen scholen draagt bij aan de kwaliteitsverbetering en het werkplezier. Door samen te bepalen wat belangrijk is, ontwikkelt zich een kwaliteitsbewustzijn. Kortom, leren als sociaal proces, zegt Nuyens: 'Leren doe je niet alleen, maar samen met anderen. Je kunt een boek lezen of een cursus volgen; de informatie begrijpen en onthouden en een beetje integreren in wat je al weet, maar pas samen met anderen kom je steeds dichterbij wie je bent, wat je denkt en door wat je beïnvloed wordt. Je hebt een ander nodig om echt je houding en denken te veranderen. Daarom is collegiaal leren zo krachtig. Je bent gericht op de ander om jezelf beter te leren snappen.' Leren tijdens het werk heeft bovendien het meeste effect blijkt uit onderzoek, vult Buijs aan. 'Bij collegiaal leren wordt de stap naar doen meteen gezet. Er zit geen knip tussen theorie en praktijk. Je kunt het direct uitproberen. Dat is de kracht ervan.'

Nieuwe inzichten

Bij collegiaal leren geven collega’s feedback, waardoor de ontwikkeling van leerkrachten gestimuleerd wordt en een professioneel lerende cultuur ontstaat. Het is leren op de werkvloer met soms de persoonlijke ontwikkeling en een andere keer de schoolontwikkeling als vertrekpunt, afhankelijk van de vorm van collegiaal leren waarvoor wordt gekozen (zie: kader). Met als ultieme doel de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Buijs: 'Je zit dicht op de onderwijspraktijk door samen met je collega’s te werken vanuit een probleem. Kritisch kijken en tijd nemen om dieper in te zoomen op wat er niet lukt in plaats van snel iets oplossen, wat leerkrachten gewend zijn om de hele dag door te doen. Een collega kijkt met een heel andere bril op en bevraagt jou. Dat brengt je automatisch tot nieuwe inzichten.'

Doelgerichte aanpak

Collegiaal leren is makkelijk toepasbaar in de praktijk. Je hoeft er niet meteen een nieuwe structuur binnen de school voor op te zetten. Bovendien hebben leerkrachten al veel gespreksmomenten met elkaar, aldus de trainers. Buijs: 'Het is laagdrempeliger dan je denkt. Je komt elkaar toch al tegen op school. Maar het is ook weer niet zo simpel als gewoon bij elkaar in de klas kijken of als duo veelvuldig overleggen. Dat is goedbedoeld, maar niet zo effectief. Waar het vaak aan schort, is doelgericht samenwerken in plaats van overleggen. Pas als het doel helder is, kun je gericht je leerkrachtvaardigheden aanscherpen en vervolgens kijken naar de opbrengst. We willen ook dat kinderen goed doelgericht samenwerken, dat zien we als een belangrijke vaardigheid. Dat geldt ook voor onszelf.'

Essentieel is dat de schoolleider collegiaal leren ondersteunt, stimuleert en faciliteert. Nuyens: 'Teambreed kies je een thema waarin je verder wilt komen. Dat kan op taalgebied zijn, maar ook het pedagogisch handelen. Het gaat erom dat op het gekozen onderwerp collegiaal leren in alle lagen van de school in samenhang plaatsvindt.' Buijs: 'Dat betekent bijvoorbeeld gedurende een periode gelijktijdig in een aantal teambijeenkomsten het onderwerp taal op de agenda, een goede taaldocent als kritische vriend inzetten en ‘maatjes leren’ bij taallessen.'

Oudergesprekken

Dat leerkrachten al zo druk zijn, staat collegiaal leren niet in de weg, benadrukt Nuyens. 'Leerkrachten voelen inderdaad een grote tijdsdruk, maar het gaat om keuzes die je maakt. Je kunt ervoor kiezen om in overleg te gaan met je collega over hoe hij zijn lessen voorbereid in plaats van dat in je eentje te doen. Samen hierover praten en doelen stellen, is niet alleen plezierig, maar ook effectiever. In het begin kost het misschien iets meer tijd, maar die tijd verdien je ruimschoots terug doordat je doelgerichter gaat werken. Als je oudergesprekken moet voeren, kun je afspreken om dat samen met een collega voor te bereiden. Door de feedback en de kritische vragen die gesteld worden, kom je verder en ga je dieper. Omdat reflecteren in je eentje moeilijk is, is het goed om je collega ook mee te laten kijken hoe jij de gesprekken voert. De ander kan goed letten op je lichaamstaal, de toon, de vragen, of je je aan de gespreksfasen hebt gehouden. Doe je dit vijf of zes keer, dan heb je zeshonderd procent winst. Een overzichtelijke tijdsinvestering op een normjaartaak van 1659 uur.'