Hoe ga je als school om met leerlingen die opgroeien tussen botsende codes van thuis, school en straat? Iliass El Hadioui ontwikkelde de filosofie van de Transformatieve School waarbij docenten leren omgaan met straatgedrag op school. Rotterdams Vakcollege De Hef past sinds 2014 deze onderwijsmethode toe. Dit jaar begon ook het Libanon Lyceum ermee.
Rotterdams Vakcollege De Hef in Rotterdam Zuid werkt al een aantal jaar succesvol volgens de aanpak van de Transformatieve school. Docenten, die lesgeven aan vijftig verschillende nationaliteiten, zijn intensief gecoacht in herkennen en begrijpen van straatcodes. Inzicht in botsende codes, emoties en gedragingen leidden tot een andere aanpak bij de docenten. Het contact met leerlingen verbeterde daarmee aanzienlijk en spanningen binnen de school namen af. De grote transformatie die plaatsvond op De Hef haalde zelfs de landelijke media.
Stoer en uitdagend
Dat vraagt om een nadere beschouwing van het concept de Transformatieve School. In essentie gaat het om het vinden van een antwoord op twee praktische uitdagingen die docenten in grote steden ervaren, zegt programmaleider en onderwijswetenschapper Iliass El Hadioui (Maassluis, 1983). ‘Je hebt de kwestie van klassenmanagement: hoe krijg je leerlingen gemotiveerd en in de leerstand? Dat is een uitdaging waarin heel veel scholen zich zullen herkennen. Daarnaast heb je de groepsdynamiek in de klas die wordt beïnvloed door allerlei zaken als straatcodes die niet altijd matchen met de schoolcodes. Een docent Nederlands wil ABN, de taal van de schoolcultuur, overdragen. Dat is zijn doel, maar wat doet hij als hij veel leerlingen in de klas heeft die met elkaar de straattaal spreken en straatcodes als stoer doen en uitdagend gedrag mee de school inbrengen. Hoe pak je dat aan?’
Transformatieve school stuurt de groepsdynamiek op intelligentie manier
Corrigeermodus
De Transformatieve School gaat uit van een onderscheid tussen straat-, thuis- en schoolcultuur, legt El Hadioui uit. ‘Het begint allemaal met het begrijpen van stille codes in de drie leefwerelden zonder dat je er begrip voor hoeft te hebben in de zin dat je het goedkeurt. Je kunt het gedrag van een leerling die de straatcultuur in de klas hanteert overlast gevend vinden. Maar het helpt niet om voortdurend op het gedrag te gaan zitten en in de corrigeermodus te stappen. Daarmee stopt het gedrag niet. Probeer niet om de leerlingen in te passen in het bestaande (school)systeem, maar hervorm de bestaande schoolcultuur zodanig dat leerlingen zelf gaan snappen hoe zich positief en functioneel te gedragen.’
Switchen tussen straat en school
Kortom, ‘niet vechten tegen de straatcultuur’, zoals El Hadioui het verwoordt, maar op een positieve manier met leerlingen in contact proberen te komen: aansluiten bij en aanspreken op hun competenties. El Hadioui: ‘Ze hoeven hun straatcultuur niet af te zweren. Leer hen dat ze kunnen switchen tussen straat- en schoolgedrag. Dat noemen we contrasteren. Als docent motiveer je leerlingen om te komen tot switchen tussen de verschillende codes. We willen voorkomen dat de straatcultuur de enige marker is voor kinderen. Dat zou nogal smal zijn. Je moet ook voorkomen dat je een soort mengvorm krijgt van straat- en schoolcultuur binnen de school, want daarmee sla je de plank mis. Toegeven op de leerdoelen werkt contraproductief. Dat betekent voor die docent Nederlands volhoudend ABN spreken omdat goed Nederlands een voorwaarde is om op school en in de maatschappij te excelleren. Daar hoort wel bij dat je je inleeft in hun belevingswereld.’
Goede docenten
Docenten die kunnen omgaan met de diversiteit binnen het klaslokaal hebben beter zicht op de spannende momenten (tipping points) tijdens een les die een omslag in de groepsdynamiek kunnen veroorzaken. Gebeurt dat regelmatig dan slaat het groepsproces om van school- naar straatcultuur. Waarmee de leseffectiviteit direct zakt. De leraar als manager van de groepsdynamiek excelleert op vier belangrijke punten, constateren El Hadioui en collega’s na observatie van onder meer de overgang naar transformatief handelen op De Hef. ‘Als eerste hebben deze docenten goed spelgevoel. Door stilte of met humor gaan ze goed om met tipping points. Op welke manier is heel persoonlijk, maar dat kun je ontwikkelen. Als tweede punt onderscheiden deze docenten duidelijk gezag van macht. We spreken ook wel van oorlogstijd als je als docent in je macht gaat zitten. Ben je hiervan bewust. Wat betekent het bijvoorbeeld als je zegt: je moet naast de leerling staan? Dat is nog best lastig te duiden. Als derde kunnen deze docenten goed verbinding maken met de leerling. Tenslotte hebben deze docenten een grote mate van self-efficacy. Met de persoonlijke overtuiging dat je een taak te volbrengen hebt in de ontwikkeling van jongeren kun je het verschil maken.’
Uitdaging
Docenten van De Hef zijn door een-op-een-coaching en bij elkaar in de klas kijken intensief getraind op deze belangrijkste kenmerken van transformatief handelen. De programmaleider: ‘Het bijzondere van De Hef is dat ze verder gekeken hebben dan de leergemeenschap, het klaslokaal. De Hef heeft echt gewerkt aan een cultuurverandering op school om de leerlingen zich onderdeel te laten voelen van een gemeenschappelijk geheel. Hoewel de havo-afdeling van het Libanon Lyceum als brede scholengemeenschap op het snijvlak van het meer chique Kralingen en volkse Crooswijk andere uitdagingen heeft dan vakschool De Hef is de overeenkomst in aanpak van El Hadioui de focus op de groepsdynamiek en het leerproces in de professionalisering. ‘Op De Hef is het de kunst om niet op lastig gedrag in te gaan, maar het werk centraal te stellen. Op het Libanon gaat het over jongeren, veelal jongens op de havo, die soms gedemotiveerd zijn en uitgedaagd moeten worden. Ook hier gaat het om aansluiting vinden bij de jongeren. Een slimme en gevatte opmerking moet je zien als een uitdagende vraag. Op beide scholen gaat het om opgroeiende jongeren die erkenning en waardering willen. Door kritisch na te denken over je eigen houding en cultuur stuur je de groepsdynamiek op een intelligente manier en neemt de effectieve leertijd toe.’