Zorg voor je omgeving, stilstaan bij maatschappelijke kwesties, een eigen mening durven geven. Allemaal kernwaarden van burgerschap, die zijn verweven in het Montessorisysteem. Bij Montessoribasisschool De Korf komen deze waarden in alle lessen terug. Vanaf groep 1 leren kinderen ze automatisch aan.
Het hele jaar door zitten de groepen 7 en 8 bij elkaar in hetzelfde lokaal. Ook tijdens de Cito-toets. Kinderen van groep 7 werken dan muisstil aan hun taken, zonder hun oudere schoolgenoten te storen. Een mooi voorbeeldje van rekening houden met anderen, vindt directeur Mirjam Dries van basisschool De Korf: “Zo lang stil zijn is best een grote opdracht. Voorheen zetten wij groep 8 tijdens de Cito-toets in een apart lokaal, maar dat gaf te veel stress. Ze wilden liever op hun vertrouwde plek blijven.”
Voor De Korf is burgerschap geen nieuw begrip. Aanleren van de benodigde vaardigheden zit ingebakken in het Montessorionderwijs. Mirjam noemt De Korf een prachtig voorbeeld van opvoeden in dit soort vaardigheden, waarvan samenwerken, samen onderzoek doen, zelfstandig werken, weerbaarheid en taken verdelen samenvallen met de twentieth-century-skills, die de school leerlingen wil aanleren. De basis hiervoor is volgens haar een schoolklimaat waarin ouders en kinderen vanaf groep 1 plezierig met elkaar omgaan: “Dat gaat hier heel goed, met een schoolbevolking die bestaat uit diverse sociale lagen en culturele achtergronden. We leren kinderen de benodigde maatschappelijke vaardigheden door ze zelf voor te leven.”
“De school bouwt op die manier een democratische cultuur op zonder het zo te noemen,” aldus onderwijsadviseur Cas Smulders, die het bestuur adviseert over burgerschap en identiteit, “ook ouders leren met hun kinderen en met andere ouders de dialoog te voeren en met elkaar koffie te drinken en leuke dingen te organiseren.”
“Tijdens ons kerstdiner zit de ouderkamer stampvol met ouders, die samen voor het eten hebben gezorgd,” valt Mirjam hem bij.
“Leerkrachten tonen de kinderen hoe ze als collega’s samenwerken. Daarbij hoort dat ze zich soms kwetsbaar opstellen.”
Plastic soup
Nog niet zo lang geleden was De Korf een noodlijdende school met een teruglopend leerlingenaantal. In 2013 trad Mirjam aan als directeur. Samen met haar schoolteam slaagde zij erin de school weer op de kaart te zetten. De lesmethodes gingen op de schop en er werd gewerkt aan een duidelijke structuur met veel aandacht voor het bevorderen van burgerschapsbewustzijn in de lessen.
Met opdrachten leren kinderen samenwerken en ontwikkelen zij verantwoordelijkheidsgevoel tegenover elkaar. Tijdens Nieuwsbegrip is er naast de leerstrategie ruimte voor discussie over de behandelde onderwerpen. Bij alle projecten worden maatschappelijke thema’s benadrukt. Als het oude Egypte wordt behandeld, is er uitgebreid aandacht voor de slaven die de piramides bouwden. Een dag afval opruimen op het marktplein nabij de school bracht vorig schooljaar het probleem van de plastic soup dichtbij.
“Door het plein op te ruimen in plaats van een hele oceaan, maken wij een praktische context,” legt Mirjam uit, “dit soort wereldproblemen zijn nog te groot voor kinderen. Door ze te vertalen naar hun leefwereld, kunnen zij ze bevatten.”
Goed burgerschap gaat niet alleen om deelnemen, maar ook om bijdragen aan de maatschappij, benadrukken Mirjam en Cas. Mirjam: “Kijk om je heen of iemand misschien eenzaam is, of hulp nodig heeft. Dat leren de kinderen bij ons vanaf de eerste dag dat ze op school komen. Kinderen in hogere groepen helpen kinderen uit lagere groepen. Inherent aan het Montessorisysteem leren de kleintjes van de groten, die op hun beurt verantwoordelijkheidsgevoel opbouwen. Kinderen met niveaus van praktijkonderwijs tot gymnasium, laten hun talenten zien en leren elkaar waar ze goed in zijn.”
Shaedyn (groep 7) weet hier alles van: “Samen met een jongen uit groep 8 maakte ik een knutselwerk over de jacht. Ik ben creatief, hij is handig met het in elkaar zetten, zoals het vastknopen van touwtjes. Zo vulden wij elkaar goed aan.”
Zelf conflicten oplossen
Voorkomen en oplossen van conflicten hoort volgens Mirjam en Cas ook bij burgerschap. Een pestprotocol hanteert De Korf niet. “Niet nodig”, stelt Mirjam, “onze leerkrachten spelen tijdig in bij smeulende ruzies en pesterijen. Zij hebben al vroeg in het vizier dat kinderen niet lekker in hun vel zitten of niet met elkaar kunnen opschieten. Het schoolplein is een goede plek om dit soort problemen te signaleren.”
Ruzies lossen kinderen in eerste instantie zelf op.
Shaedyn: “Meestal komen we eruit,” vertelt Shaedyn, “als het niet lukt, vragen we het aan de juf.”
Voorleven van eigenschappen die leerlingen tot verantwoordelijke burgers maken, is cruciaal bij De Korf.
Mirjam: “Leerkrachten tonen de kinderen hoe ze als collega’s samenwerken. Daarbij hoort dat ze zich soms kwetsbaar opstellen. Het is juist goed om te laten zien dat je ook weleens onzeker bent en je collega nodig hebt. Ook oudere leerlingen hebben die voorbeeldrol tegenover jongere schoolgenoten.”
Bewuste keuzes maken
Dat het verweven van burgerschap in de lessen vrucht afwerpt, krijgt Mirjam terug van docenten van middelbare scholen waar leerlingen terechtkomen: “We horen dat ze socialer en zelfstandiger functioneren dan andere brugklassers,” vertelt Mirjam trots, “ze werken ook beter samen in groepen, en weten meer over de wereld. Omdat we een gemengde school zijn, snappen ze ook meer van andere culturen en verbazen ze zich minder dan kinderen die hier niet mee in aanraking komen.”
Maar de belangrijkste opbrengst vindt Mirjam dat kinderen op De Korf leren bewust eigen keuzes te maken. Zoals dat islamitische meisje uit groep acht, met haar dilemma wel of niet een hoofddoek te gaan dragen: “Met andere meiden in haar klas voerde zij hierover een hele dialoog. Uiteindelijk besloot zij dat de start op de middelbare school het moment was om de hoofddoek te gaan dragen. Mooi, dat zo’n meid die bewuste keus heeft leren maken.”
Kinderen die van andere scholen komen, omdat ze daar niet goed gedijden, doen het prima bij De Korf, constateert Mirjam: “Omdat we open minded zijn en meer van elkaar accepteren.”
Tips
- Houd het klein en simpel: ga uit van kleine basisvaardigheden, geschikt voor kinderen onder de twaalf.
- Doe voor hoe je als volwassenen met elkaar omgaat en verwoord je gedachten die je hebt. Kinderen zien dan hoe volwassenen denken en omgaan met gevoelens, en dat zij ook maar mensen zijn.
- Integreer burgerschap in alle lessen, dat is beter dan een apart uurtje burgerschapsles.
- Houd wereldvraagstukken dicht bij het kind: geef er een praktische vertaalslag aan.
- Laat kinderen zelf dingen ontdekken.
- Geef kinderen de ruimte eigen vragen te stellen, maak daar altijd tijd voor.