Het is bijna 25 jaar geleden dat ik op uitwisseling ging naar Olomouc, Tsjechië. Aan de hand van mijn Engelse motivatiebrief werd ik gekoppeld aan een leerling die op papier bij mij leek te passen. Bij die leerling in huis bracht ik een week door. Ik had enorm geluk met mijn koppeling aan Lenka en haar familie. Na de uitwisseling heb ik nog zeker acht jaar briefcontact met ze gehad. In de eerste brief vertelde Lenka hoe haar gehandicapte broertje nog wekenlang iedere avond mijn naam had geroepen, niet begrijpend waar ik was gebleven. Ook onze ouders hebben nog een tijd met elkaar geschreven. De reis was de meest vormende ervaring die mijn middelbare school voor mij georganiseerd heeft. Een reis naar een land waar de sporen van het communisme en de schade van een overheersend regime nog steeds heel goed voelbaar waren, waar de middeninkomens echt arm waren voor Nederlandse begrippen en waar behalve de leerlingen zelf bijna niemand Engels sprak; ik weet bijna zeker dat mijn oprechte interesse in andere mensen daar is geboren.
Wat was ik zenuwachtig bij aankomst. Een week wonen bij een ander gezin. Om mij wat privacy te geven sliepen de vier kinderen in het gezin samen in de woonkamer, en sliep ik in de kleine slaapkamer waar zij normaliter allemaal sliepen. Mijn grote mond had ik in die tijd nog niet gelokaliseerd, de eerste nacht heb ik mijn plas net zo lang opgehouden tot ik rond een uur of drie iemand naar het toilet hoorde gaan. Ik heb op de gang staan wachten tot er ergens een deur openging en verbaasd gelachen toen de moeder in haar nachthemd langs mij terug naar bed schoof. “What a coincidence…”
Andere tijden: absint drinken met je docent
Met het risico dat ik mijn zwijgplicht te vroeg verbreek… (sorry meneer K. en meneer S.) Het allerbelangrijkste onderdeel van de reis was het uitgaan. Iedere avond gingen we met alle leerlingen en docenten naar dezelfde kroeg. Geen idee meer hoe de tent heette, maar het was ingericht als onderzeeër en ze schonken er absint (een groenblauw goedje dat zo veel alcohol bevat dat het in Nederland tussen 1909 en 2004 verboden was). Onder het genot van een drankje vielen alle taal- en cultuurgrenzen weg en leerden we elkaar echt goed kennen. Ik heb daar goed leren drinken van medeleerlingen, maar ook van de begeleidende docenten. Van het dagprogramma herinner ik me, behalve een bezoek aan een bierfabriek, weinig. In mijn geheugen gegrift staan nog wel de hele gekke rolletjes kaas die op de hele vis lag die de moeder bij mijn afscheid als feestmaal had gebakken. “ Caught it myself “ zei de vader trots terwijl ik mijn blik maar niet van de doodse blik in de kraalogen van de vis wist los te maken. Mijn dankbaarheid en bewondering won het van mijn afgrijzen. Ik at voor het eerst in mijn leven andere vis dan vissticks.
Van uitwisselen naar samen globaliseren
De uitwisseling van toen heeft een transitie doorgemaakt. Internationalisering heet het nu. Dat zegt iets over hoe we in een globaliserende tijd kijken naar het belang van contacten met andere landen en het doel en invulling van zulke reizen. Het woord internationalisering is bijna een belofte: de reizen zorgen dat de deelnemers, en daarmee de deelnemende landen zich steeds meer onderdeel van de wereld gaan voelen. Ook de digitalisering speelt een rol in de verandering. Ik werd uit de bus gegooid in Olomouc en dat was mijn allereerste ontmoeting met Tsjechië en mijn partner Lenka. Internationalisering begint nu vaak heel anders. Leerlingen (en soms ook ouders/verzorgers) ontmoeten elkaar online en werken vaak al samen aan opdrachten. De wereld waarin je uiteindelijk fysiek terecht komt heeft zich digitaal al aan je geopenbaard en de eerste contacten zijn al gelegd. Onderdeel van internationalisering is daarnaast vaak een gezamenlijk project, waarin je bijvoorbeeld leert over hoe de landen verschillend omgaan met waterhuishouding, afval of inclusiviteit en kijkt wat je van elkaar kunt leren. De korte onderdompeling in een ander leven is veranderd in het ontwikkelen van een langere en bestendigere samenwerking. En een belangrijke laatste verandering: alcohol zetten we niet meer in als didactisch hulpmiddel. Docenten drinken niet, en de leerlingen ten hoogste stiekem. Je gaat tenslotte ook op reis om je grenzen te ontdekken en te verleggen.
Internationalisering en burgerschap
Van uitwisselen naar samen onderwijs maken en ervaren. Een goede ontwikkeling, die past bij deze tijd, onze pedagogische opdracht en bij de missie van BOOR: “Sta open”. Ik vind het dan ook supergaaf dat ik, samen met andere Thorbecke collega’s, de Erasmus+ accreditatie heb “binnengesleept”. Het geeft ons de mogelijkheid om de komende zeven jaar te werken aan een breed internationaliseringsprogramma voor al onze leerlingen en docenten. In deze tijd is dat mijns inziens een onmisbaar onderdeel van je burgerschapsonderwijs. En niet voor de absint, want dan kan je tegenwoordig ook gewoon in Nederland krijgen.