Een van de koerspunten van BOOR is ‘Leren in een professionele cultuur’. De ambitie is dat scholen van elkaar leren, binnen BOOR en ook daarbuiten - zelfs buiten de landsgrenzen. José Hofman en Saskia Klomps, adviseurs kwaliteit bij BOOR, brachten dat in de praktijk en bezochten in januari het jaarlijkse ICSEI (International Congress for School Effectiveness and Improvement) in Schotland. Saskia: “In drie dagen tijd ben je helemaal up to date op de internationaal relevante thema’s. En je hebt ook nog invloed op de manier waarop deze thema’s verder opgepakt worden.” Meest opvallende conclusie: in heel het internationale onderwijsveld, zowel in het onderzoek als in de praktijk, wordt gesproken over een kanteling van het belang dat gehecht wordt aan data.
De ICSEI is een jaarlijkse conferentie voor onderzoekers, beleidsmakers én onderwijsprofessionals uit heel de wereld. José: “Juist dat is het interessante van de ICSEI. Je hebt veel congressen die een monocultuur vertegenwoordigen. Op de ICSEI ontmoeten de drie disciplines van beleid, praktijk en onderzoek elkaar. Als je er langer komt – ik heb er intussen een stuk of dertien bezocht – leer je mensen kennen en weet je elkaar te vinden. Het is echt anders dan alleen een lezing volgen.” Bijzonder feit is dat de ICSEI haar wortels heeft in Rotterdam, waar dertig jaar geleden de eerste bijeenkomst werd gehouden.
Focus op data neemt af
Wat neem je nu mee van zo’n congres dat relevant is voor de Nederlandse situatie en voor BOOR? Beide adviseurs noemen de ontwikkelingen rond het gebruik van data. “Onderwijsonderzoekers waarschuwen voor de data vortex: je loopt het risico om je bij onderwijsontwikkeling alleen te concentreren op die zaken waar je data over hebt, zoals de opbrengsten op het gebied van rekenen en taal. Terwijl je juist altijd moet blijven afvragen of je de dingen doet die ertoe doen. Verschillende mensen zeggen: de focus op data heeft het onderwijs veel goeds gebracht. Denk bijvoorbeeld aan de totstandkoming van Pisa, een internationale ranglijst die de effectiviteit van het onderwijs in kaart brengt. Op die ranglijst zie je dat de Finnen het goed doen, en dat brengt andere landen ertoe daar een kijkje te nemen en zich te laten inspireren. Dat heeft geleid tot wereldwijde onderwijsverbetering. Maar nu is die focus zo ver doorgeslagen dat men zich is gaan afvragen: is dat nu wel alles wat telt. Nee, want persoons- en identiteitsontwikkeling zijn minstens zo belangrijk.”
Langzamerhand zie je, ook in Nederland, dat de focus op data aan het verschuiven is. De kwaliteit van onderwijs is niet alleen af te lezen aan zaken die meetbaar zijn. Saskia: “Het belang dat gehecht wordt aan het meetbare daalt, terwijl dat voor het merkbare juist toeneemt. Dat staat ook in het koersdocument van BOOR. Leerlingen zijn verbonden met hun gezin, wijk en stad. Wij voelen ons mede verantwoordelijk voor de manier waarop zij opgroeien, leren en volwassen worden. Het zelfbewustzijn, cultureel bewustzijn, het belang van gezonde voeding en de identiteitsontwikkeling zijn geïntegreerde delen van ons onderwijs.”
Community schools in Harlem, New York
Een inspirerend voorbeeld zagen José en Saskia in Marinieves Alba, directeur van een community school in Harlem, New York. Dit is een combinatie van centra die we hier kennen als de brede school, een integraal kindcentrum, de SKVR, een centrum voor jeugd en gezin en de belastingdienst. José: “Een communityschool gaat uit van de gedachte dat je een voorziening wilt bieden voor het hele gezin. In Nederland zeggen we: het welzijn van een kind is een voorwaarde om goed te kunnen ontwikkelen. In New York gaan ze een stap verder en maken het welbevinden van het gezin een voorwaarde voor ontwikkeling. Bij het inschrijven van een leerling vindt er een intake plaats met het héle gezin. En ze hebben als kwaliteitsindicator voor het onderwijs ‘family learning’. Dat geeft wel een versnelling aan je denken hier. Eigenlijk doen wij fragmenten hiervan, en brengen zij alles bij elkaar. Zulke voorbeelden van mensen die herkenbare idealen in de praktijk brengen inspireren en leiden tot vernieuwing.”
Out of the box denken
Terwijl José het congres al dertien keer bezocht, was dit voor Saskia de eerste keer. Hoe heeft zij de internationale setting ervaren? “Ik heb drie dagen ‘gesponsd’, om het maar zo te zeggen. Het was erg prettig om met José te zijn, want zij kende veel mensen en daardoor raak je snel in gesprek over de inhoud, het onderwijs. Het was ontzettend leuk om deelnemers uit buurlanden te ontmoeten. Je merkt dat je met veel dezelfde dingen bezig bent, en dat er toch opvallende verschillen zijn.”
De vraag is: kun je eigenlijk wel echt iets van elkaar leren als ieder land vanuit een compleet verschillende context werkt en te maken heeft met andere wet- en regelgeving? Dat er grote verschillen zijn, beamen de adviseurs. “Neem bijvoorbeeld de positie van de Inspectie, die in alle landen compleet anders is. Kijk je naar de verschillen, dan denk je: we hebben niks aan elkaar. Maar als je doorpraat, en even loskomt van wet- en regelgeving, dan merk je dat je meer met elkaar gemeen hebt dan je op het eerste gezicht denkt. Ieder onderwijssysteem heeft bijvoorbeeld wel een rol ingebouwd die in Nederland belegd is bij de Inspectie. Dat is een rol waarin mensen met een helicopterview kijken of je de goede dingen doet in je onderwijs, of je voldoende effect hebt op het welbevinden van het kind, op de ontwikkeling van democratische en sociale vaardigheden, én daarbij ook controleert of kinderen voldoende kunnen lezen en rekenen en schrijven. Kortom, of zij het maximale uit zichzelf halen. De manier waarop de verschillende landen daarmee omgaan, daar kunnen we heel veel van leren.”