Het is een onderwerp dat in de lerarenkamer niet altijd gemakkelijk op tafel komt, maar in een stad als Rotterdam nog altijd enorm actueel is; kansenongelijkheid bij schooladvisering. Samen met een aantal partners onderzocht stichting BOOR het afgelopen jaar hoe Professionele Leergemeenschappen kunnen helpen bij passende advisering en plaatsing van leerlingen in het vo. De officiële resultaten zijn nog niet binnen, maar beleidsadviseur Saskia Klomps is nu al dermate positief dat ze graag vervolg wil geven aan het onderzoek. “Dit is een proces van lange adem, maar we moeten dit niet loslaten.”
Kansenongelijkheid bij schooladvisering, niemand wil dat het er is, maar toch bestaat het. Volgens Saskia, die naast beleidsadviseur bij BOOR ook coördinator is van de onderzoeksagenda, is het onderwerp complex. “Leraren hebben het beste voor met hun leerlingen en willen hun in groep acht het meest passende schooladvies geven. De inschatting van de leraren van de capaciteiten van het kind en de uitkomsten op gestandaardiseerde toetsen helpen daarbij. Maar die advisering kan ook deels gebaseerd zijn op onbewuste denkbeelden van de leerkrachten, bijvoorbeeld over de intelligentie van het kind of de hulp die de leerling van ouders krijgt. Deze onbewuste overtuigingen zijn ingewikkeld om te bespreken.”
Toch blijkt uit onderzoek dat leerlingkenmerken regelmatig meespelen in het proces van advisering en plaatsing. In een onderzoek van FOKOR, vereniging voor samenwerkende schoolbesturen in Rotterdam, kwam dit duidelijk naar voren; in Rotterdam-Zuid, waar het opleidingsniveau van ouders lager is dan gemiddeld, zijn de schooladviezen lager dan de potentie die blijkt uit de toetsscores van leerlingen. In Rotterdam-Noord zijn de adviezen juist hoger dan de toetsscores. In het voortgezet onderwijs wordt dit voor een deel hersteld, maar alsnog is daar niet veel opstroom. “Zoiets is shockerend om te zien”, zegt Saskia. “Ik ben vanuit maatschappelijke betrokkenheid in het onderwijs gaan werken en vond echt dat we vanuit de onderzoeksagenda iets moesten doen met dit onderwerp.”
Het gesprek aangaan
Dat ‘iets’ werd een praktijkonderzoek, uitgevoerd door een consortium van FOKOR, onderzoekscentrum ROA, onderwijsspecialist Sardes en stichting BOOR. Saskia: “Binnen BOOR lag al de wens om meer met de wetenschap samen te werken, omdat we graag de kennis vanuit de wetenschap de praktijk in willen brengen en andersom. Om diezelfde reden wilden we de scholen direct betrekken bij dit onderzoek.” Zo ontstond het idee om het onderzoek te gieten in zogenaamde Professionele Leergemeenschappen (PLG’s), bestaande uit collega’s uit het primair, voortgezet en speciaal onderwijs. “Binnen die PLG’s wilden we data, kennis en casussen delen, maar vooral ook het gesprek met elkaar aangaan over schooladvisering”, legt Saskia uit. FOKOR zette richting alle besturen in Rotterdam de vraag uit wie er deel wilden nemen, en zo startten afgelopen schooljaar vijf gemengde groepen met het onderzoek.
‘Het leek me een mooie gelegenheid om onze kennis over te dragen en te leren van anderen. Dat hebben we volop kunnen doen’
Die groepen, variërend van zes tot twaalf deelnemers, bestonden uit groep acht docenten, IB-ers, teamleiders, locatiedirecteuren en zorgcoördinatoren. In vijf bijeenkomsten van twee uur kregen zij achtergrondinformatie, leerden zij feiten en cijfers begrijpen en inzetten, bespraken zij casussen, reflecteerden zij op schooladviezen en gingen zij vooral veel met elkaar in gesprek. Dat kostte tijd en energie, maar leverde ook veel op, vertelt deelneemster Poldi van den Wildenberg. Als afdelingsleider van de onderbouw op Thorbecke Voortgezet Onderwijs is zij samen met haar team jaarlijks bezig om de leerlingen op de juiste plek te krijgen. “Toen ik dit onderzoek voorbij zag komen, leek het me een mooie gelegenheid om onze kennis over te dragen en te leren van anderen. Dat hebben we volop kunnen doen.”
Cijfertjes begrijpen
Eén van de dingen die Poldi heel waardevol vond, was het bespreken van verschillende casussen. “In onze PLG bracht een groep acht docente een casus in over een leerling waarbij ze moeite had gehad om een passend advies te geven. Ik heb die casus intern besproken en haar onze kijk erop voorgelegd. Daardoor kregen wij een beter beeld van haar overwegingen en kreeg zij nieuwe perspectieven en invalshoeken. Zo leer je van elkaar.” Ook de aandacht voor data vond ze van grote waarde. “Het was leerzaam om eens stil te staan bij de cijfers en te bekijken: Wat betekent dit en wat kan ik hieruit meenemen? Er zijn zoveel relevante feiten en cijfers beschikbaar, maar het heeft tijd nodig om daarbij stil te staan, het te interpreteren en te begrijpen, en dat is voor veel docenten nog een ver-van-hun-bed-show. Terwijl je als docent veel informatie uit feiten en cijfers kunt halen, zeker omdat je als leerkracht al snel je gevoel meeneemt bij een leerling.”
‘Vorig jaar hebben we 25 aangepaste adviezen gekregen na de CITO, daar schrok ik van’
Maar de grootste waarde zat toch wel in het samenkomen, menen zowel Saskia als Poldi. Saskia: “We hebben best wat hobbels gehad; door corona moesten we twee bijeenkomsten online houden en vanwege de tijdsinvestering zijn er wat mensen afgehaakt. Maar tijdens de laatste bijeenkomst was ik verrast over hoeveel positivisme en enthousiasme er was over dit traject. Mensen vinden het zo fijn om elkaar gewoon te zien en op basis van inhoud over leerlingen in gesprek te gaan.” Poldi vult aan: “Die uitwisseling met elkaar is zó belangrijk. De PLG heeft me bewust gemaakt dat ik het heft daarbij nog meer in eigen handen mag nemen. Er is zoveel keuze in het VO, dat je als groep acht docent of IB-er niet altijd weet wat je moet adviseren. Vorig jaar hebben we 25 aangepaste adviezen gekregen na de CITO, daar schrok ik van. Ik roep altijd heel hard: neem contact met ons op, overleg met ons. Maar ik vind dat ik zelf ook iets moet brengen, want de ontmoeting maakt echt het verschil.”
Geen speldenprik
Dat het onderzoek vanuit een consortium was opgezet, zorgde volgens Saskia voor een hoge kwaliteit. “Het traject vroeg best veel tijd en energie van de deelnemers, dus dan wil je wel kwaliteit brengen. De samenwerking tussen FOKOR, de knettergoede data-analyse van het ROA en de dames van Sardes die de bijeenkomsten begeleidden, is daarin een soort gouden driehoek geweest.” Die samenwerking tussen de betrokken partijen wil ze graag vasthouden. “In het consortium hebben we van begin af aan gezegd: laten we hier een langdurige samenwerking van maken. In de overstap van PO naar VO worden keuzes gemaakt die voor langere tijd effect hebben, dus dit onderzoek mag geen speldenprik zijn. We kunnen nog zoveel met elkaar uitwisselen en van elkaar leren.”
‘We hopen dat het zich als een olievlek verspreidt’
Hoewel de analyses nog niet binnen zijn, is Saskia persoonlijk van mening dat het onderzoek een succes is. Ze denkt zelfs al na over een vervolg. “We zouden dit traject aan willen bieden aan nieuwe PLG’s, misschien in een iets minder intensieve vorm. Daarin willen we kijken of we nog meer vragen vanuit de PLG’s kunnen krijgen. Daarnaast zou het mooi zijn als we kunnen faciliteren dat de huidige PLG’s elkaar structureel kunnen blijven ontmoeten, twee keer per jaar bijvoorbeeld. We hopen dat zij met hun enthousiasme ook andere scholen hierover willen informeren, zodat het zich als een olievlek verspreidt. Ook binnen ons bestuur BOOR gaan we komend jaar meer met de PO- en VO-scholen in gesprek over dit belangrijke onderwerp. En gelukkig zijn er andere mooie initiatieven, zoals de overstaproute van Koers VO, de POVO-conferentie die op 12 oktober plaatsvindt en scholen die zelf al het contact met elkaar opzoeken. Maar dit onderzoek laat zien dat het loont om mensen bij elkaar te krijgen en dat we daarin nog meer kunnen doen. Dat is een proces van lange adem, maar we moeten dit niet loslaten.”